Bogowie
Acoluahuacatl - bóg umarłych.
Camaxtli - bóg nocy i myślistwa czczony głównie w Tlaxcali.
Centzon Huitznahua - czterystu z południa, gwiazdy południa, bracia Huitzilopochtli.
Centzon Mimixcoa - czyli "Czterystu z Północy". Czterysta wężów chmur. Gwiazdy północy.
Centzon Totochtin - czyli "Czterysta Królików", synowie Mayauel. Była to grupa pomniejszych azteckich bogów kojarzonych z oszałamiającym napojem zwanym pulque lub octli, wytwarzanym z rośliny maguey i powszechnie używanym podczas publicznych rytuałów i uroczystości. Do Centzon Totochtin należy między innymi Tepoxtecalt, bóg pijaństwa. Królik znany jest ze swej płodności i rzekomej psotliwości i prawdopodobnie to wyjaśnia kojarzenie go z pulque. Trunek ten łączono też z płodnością- czasami przedstawiano, jak tryska z piersi bogini matki.
Cinteotl, Centeotl - "Pan Kolby Kukurydzy". W mitologii Azteków bóg kukurydzy. Męskim odpowiednikiem bogini Chicomecoatl. Centeotl, kojarzony był w szczególności z kukurydzą, podczas gdy Chicomecoatl reprezentowała ogólnie pożywienie, w tym kukurydzę. Oba bóstwa były ściśle związane z boginią wody Chalchiuhtlicue, żoną boga deszczu i płodności Tlaloca. Łączono je również z Xilonen, boginią młodych pędów zboża.
Eekatl - bóg wiatru.
Ek Chuak - "Czarny Pan".
Huehneteotl, Huehueteotl - "Stary Bóg". Aztecki bóg ognia i domowego ogniska, syn bogini Mayahual. Prawdopodobnie początkowo był bóstwem Olmeków (1500-400 p.n.e.). Huehueteotl był czczony przez Azteków jako najstarszy bóg i pierwszy towarzysz rodzaju ludzkiego. Wydaje się, że stał ponad wszystkimi lokalnymi bóstwami. Już od 500 roku p.n.e. był przedstawiany jako zgarbiony starzec, z kilkoma zębami lub całkowicie bezzębny z piecykiem na głowie. W czasie święta na jego część, ofiarowywano mu jęńców, których kapłani najpierw wiązali sznurami. Zarzuciwszy ich sobie na plecy tańczyli wokół ogniska, po czym wrzucali ich w płomienie i nie czekając na ich śmierć, wyciągali hakami z ognia i wydzierali poparzonym lecz żywym serca.
Huitzilopochtli - "Koliber Południa". Błękitny Tezcatlipoka. W religii Azteków był to bóg wojny, opiekun narodu i państwa. Syn Coatlicue, jednej z czterech bogiń-matek. Miała ona począć Huitzilopochtli na Coatepec, gdzie została zapłodniona magiczną kulą puchu, która zstąpiła z nieba. Jej wcześniejsze potomstwo, boginię Coyolxauhqui oraz jej czterystu braci, Centzon Huitznahaua, brzemienność matki rozwścieczyła do tego stopnia, że zabili ją, odcinając jej głowę i ręce. Jednakże w chwili jej śmierci wydała na świat w pełni ukształtowanego Huitzilopochtli, który natychmiast zabił siostrę, a następnie jej poćwiartowane ciało rzucił pod Coatepec, po czym ruszył rozgromić swych licznych braci. Podczas różnych świąt składano mu ofiary z ludzi. Był wyłącznie azteckim bogiem i prawdopodobnie na początku był legendarnym bohaterem, póĄniej deifikowanym. Jest on panem Piątego Słońca, aktualnie trwającej epoki, która ma zakończyć się w 2012 roku n.e. Ustanawia on zakazy.
Jakatekutli - - bóg handlu i kupców.
Kamasztli - bóg myślistwa.
Ketsalkoatl, Quetzalcoatl - "wąż okryty piórami", "uskrzydlony wąż", "drogocenny wąż", "drogocenny bliĄniak", "pierzasty wąż". U Majów Ku-kul-kan. Bóg Słońca, Wiatru i Wiedzy, symbol dobra. Współtwórca świata, cywilizator Totleków, tytuł dwóch najwyższych kapłanów azteckich. Stworzył pierwszych ludzi i ofiarował im kukurydze. W nowszej legendzie wielki bóg (o białej skórze i jasnych oczach) wcielił się w mądrego władcę: nauczył swój lud rzemiosł, rolnictwa, budowy świątyń. Pod koniec panowania udał się na wschód do kraju Majów, aby tan pomagać ludziom. W innej wersji udał się na wschód, wszedł do łodzi i popłynął, a następnie wzniósł się ku przestworzom. Obiecał, że powróci. Pomni słów swego boga-dobroczyńcy Aztekowie powitali Hernana Cortesa jako powracającego z niebios Quetzalcoatla. Tradycje tubycze głoszą, iż był synem bogini Chimalmy albo bogiem siedzącym na Gwieżdzie Zarannej. Jeszcze inne wersje twierdzą iż gdzieś w trzynastym niebie żył bóg Tonacatecutli z żoną Tonacacihuatl. Mieli oni czterech synów: Tlatlauhqui Tezcatlipocę, Yayauhqui Tezcatlipocę, Huitzilopochtli'ego i Quetzalcoatla. Quetzalcoatl wiódł spór z Tezcatlipocą ("Dymnym Zwierciadłem"). Była to walka dobra ze złem. Quetzalcoatla - stwórcę i zarazem stworzenie - czczono potem najbardziej w Tuli, gdzie ponoć władał. Wprowadził był tam kult krzyża (symbole życia, energii i wytwarzania pokarmów), miłował pokój, czystość obyczajów i bezkrwawe ofiary. Miał białą skórę i nosił brodę. Odszedł wyparty przez Tezcatlipocę, lecz obiecał, że wróci.
Makuilszoczitl - bóg miłości, śpiewu, muzyki, tańca i młodej odrastającej roślinności.
Miszkoatl - bóg wojny i myślistwa.
Nanawacin - imię boga, który rzucił się do ognia i stał się Słońcem.
Ometekutli - najwyższy bóg nieba, bóg dwoisty "matka i ojciec bogów i ludzi", dawca życia.
Ometeotl - "Dwu-Bóg". W azteckim micie o stworzeniu było to bóstwo, które pojawiło się jako pierwsze. Ometeotl był bóstwem, które stworzyło samo siebie, istotę płci zarówno męskiej jak i żeńskiej. Jego męskim przejawem był Ometecuhtli, a żeńskim Ometecihuatl. Ta pierwotna para małżeńska rządziła najwyższym poziomem nieba, Omeyocan ("Miejsce Dualizmu") i odbywała stosunki miłosne, których owocem były cztery wielkie bóstwa: Huitzilopochtli, Quetzalcoatl, Tezcatlipoca, Xipe Totec. Do nich dołączył Tlaloc i jego małżonka Chalchiuhtlicue. Wierzono również, że Ometecuhtli i Ometecihuatl zsyłali na ziemię dusze nie narodzonych dzieci.
Senteotl - bóg kukurydzy.
Sziotekotli - bóg ludu Otomi.
Szipe Totek - bóg roślinności i płodności.
Szocziteotl - bóg dziewiątego nieba.
Szolotl - bóg podziemnego świata zmarłych o psiej głowie.
Tepejolotl - bóg wyobrażany w postaci jaguara, mieszkający w jaskini, we wnętrzu Ziemi.
Tesistekatl - bóg, który rzucił się do ognia i przemienił w Księżyc.
Texcatlipoca, Tezcatlipoca - "Dymiące Zwierciadło", "Pan Dymiącego Lustra"; jeden z najważniejszych bogów azteckiego panteonu wchodzący w skład świętej trójcy. Współtwórca i niszczyciel kolejno stwarzanych światów. Miał dużo przydomków. Bóg Wielkiej NiedĄwiedzicy i nocnego nieba. Wielki czarodziej. Potrafi przemieniać się w różne postaci i widzi wszechrzeczy w obsydianowej kuli. Największy bóg panteonu Ameryki Środkowej. Każde inne bóstwo stwórcze było postrzegane jako aspekt Tezcatlipoki. Według azteckiego mitu o stworzeniu świata Ometecuhtli i Ometecihuatl i odbywała stosunki miłosne, których owocem były cztery wielkie bóstwa: Huitzilopochtli, Quetzalcoatl, Tezcatlipoca, Xipe Totec, nazwane czterema Tezcatlipocami. Xipe Totec ("Czerwony Tezcatlipoca) rządził pierwszym Słońcem. Do nich dołączył Tlaloc i jego małżonka Chalchiuhtlicue. Kult Tezcatlipoki dotarł do środkowego Meksyku około roku 1000 n.e. wraz z Toltekami i od czasów Azteków (około 1325 roku n.e.) bóg ten zgromadził największą liczbę aspektów i tytułów spośród wszystkich bóstw. Niektóre z tych tytułów to: Yoalli Ehecatl ( czyli "Nocny Wiatr"), Yaotl (czyli "Wojownik"), Titlacuan (czyli "Ten, Którego Jesteśmy Niewolnikami"), Moyocoyatzin (czyli "Pan, Władca Samowolny","Ten, Który się Stworzył Sam"), Yaotzin (czyli "Wróg"), Nezahualpilli (czyli "Książę Poszczący").Tezcatlipoca był kojarzony z ciemnością, wojną i śmiercią i podobno stawiał czoło wojownikom w nocy na rozstajach dróg. Aztekowi czcili go jako bóstwo opiekuńcze czarowników i władzy królewskiej. Uważano, że jest on wszechobecnym, ale niewidzialnym bogiem cieni, posiadaczem magicznego lustra, umożliwiającego mu przepowiadanie przyszłości i zaglądanie w ludzkie serca. Sprowadzał odwagę, bogactwo i pomyślność, ale także śmierć i nieszczęście. Odzwierciedleniem najwyższej pozycji Tezcatlipoca było utożsamianie go z jaguarem, czczonym jako król dzikich zwierząt i pan nocy. Prawdopodobnie najważniejszym z wszystkich jego przejawów w postaci jaguara był boski jaguar zwany Tepeyollotli ("Serce Góry").
Tlalok, Tlaloc - "Ten, Który Powoduje Wyrastanie".Bóg deszczu i piorunów. Jedno z najważniejszych i najstarszych bóstw Ameryki.
Tonatiu, Tonatiuh - czyli "Ten, Który Czyni Dzień". Bóg Słońca.
Ueueteotl - stary bóg - bóg ognia.
Uitsilopocztli - bóg wojny i słońca w zenicie, aztecki bóg narodowy, związany z południem.
Xipe Totec - "Pan Odarty ze Skóry". Aztecki bóg patronujący roślinom i płodności wiosennej. W trakcie jego święta składane mu ofiary były odzierane ze skóry, którą wkładali na siebie jego wyznawcy. Skóra ulegała rozkładowi i opadała odsłaniając żywego człowieka. W azteckim micie o stworzeniu świata Xipe Totec był również utożsamiany z tym aspektem boga Tezcatlipoki, który rządził pierwszym z pięciu "Słońc", czyli ziemskich epok, rozpoczynających kosmiczną sekwencję, w której po zniszczeniu każdego świata następowało jego odtworzenie.
Xochipilli - aztecki bóg płodności, karał grzesznych zsyłając im choroby organów rodnych. Patrz: Xochiquetzal.
Boginie
Atlatonan - bogini trędowatych i zakaĄnie chorych.
Chalchiuceitl - bogini wód.
Chalchiuhtlicue - "Ta w Jadeitowej Spódnicy". Aztecka bogini rzek i jezior. Była małżonką Tlaloca, boga deszczu, i uważano ją za siostrę jego orszaku Tlaloque. Powiadano, że ma władzę zaklinania huraganów i trąb powietrznych, a także powoduje powodzie. Niektóre wizerunki ukazują ją jako boginię połogu, co wynika z jej powiązania z wodami płodowymi. W micie o pięciu "słońcach", czyli epokach, Chalchiuhtlicue rządzi czwartą epoką. Osiągnęła ona swój kres, kiedy świat został pochłonięty przez katastrofalną powódĄ. Wiązano ją też z boginią Xochiquetzal, aztecką boginią kwiatów i rzemiosła.
Chalmecacihuatl - bogini zmarłych, siostra boga kupców.
Chicomecoatl - bogini pożywienia, zwłaszcza kukurydzy. Była żeńskim odpowiednikiem Centeotla.
Coatlicue - mit. Azteków i Majów; "Ta w Spódnicy z Węży". Aztecka bogini ziemi, matka boga Huitzilopochtli. Miała ona począć Huitzilopochtli na Coatepec ("Wężowym Wzgórzu" w pobliżu Tula w Meksyku), gdzie została zapłodniona magiczną kulą puchu, która zstąpiła z nieba. Jej wcześniejsze potomstwo, boginię Coyolxauhqui ("Złote Dzwoneczki") oraz jej czterystu braci, Centzon Huitznahaua ("Czterystu z Południa"), brzemienność matki rozwścieczyła do tego stopnia, że zabili ją, odcinając jej głowę i ręce. Jednakże w chwili jej śmierci wydała na świat w pełni ukształtowanego Huitzilopochtli, który natychmiast zabił siostrę, a następnie jej poćwiartowane ciało rzucił pod Coatepec, po czym ruszył rozgromić swych licznych braci. Bogini o dwóch aspektach- życia i śmierci. Ziemia jako dawczyni życia i Ziemia pożerająca istoty w niej pogrzebane. Była przedstawiana też jako Cihuacoatl ("Kobieta Wąż") i Tlazolteotl ("Zjadająca Grzechy). Dla niej oraz dla Xipe Toteca i Tezcatlipoca wyrywano serca z jenieckich piersi otwieranych ostrzami z obsydianu.
Coyolxauhqui - siostra Huitzilopochtli, zabita na jego rozkaz za chęć zamordowania ich matki Coatlicue.
Czalcziutlikue, Chalchiutlicue - mit. Azteków i Majów; bogini wody i patronka chrztu który nazywał się oc ceppa yoli.
Koatlikue - bogini Ziemi w dwóch aspektach - życia i śmierci. Była matką Uitsilopocztli, Ksieżyca i gwiazd.
Mayahual - bogini; w czasie święta wypijano ogromną ilość alkoholu.
Omesiuatl, Omecihuatl, Tonacaciuatl - czyli "Pani Dwoistości". Bogini dwoista, żona Ometekutli.
Szilonen - bogini młodej kukurydzy.
Szocziketsal - bogini kwiatów, miłości i sztuk zdobniczych.
Tlaelcuani - bogini przebaczenia i odpuszczania grzechów.
Tlazolteotl - "Zjadająca Grzechy". Bogini-matka, jako bogini miłości pożerała ludzie grzechy. Uważano, że to ona zsyła takie choroby jak np. padaczkę. Uważano ją za jeden z aspektów Coatlicue.
Xilonen - bogini kukurydzy. Xilonen była opiekunką młodych kolb kukurydzy i była kojarzona z bóstwami kukurydzy Centeotl i Chicomecoatl.
Xochiquetzal i Xochipilli - "Kwiatowy Ptak Quetzal" i "Książę Kwiatów". Żeńskie i męskie bóstwa kwiatów z mitologii Azteków. Xochipilli był bogiem lata. Patronował również tańcom i igrzyskom, biesiadom i malarstwu. Miał jednak także bardzo złowieszcze oblicze jako bóg, który zsyłał czyraki, hemoroidy i choroby przenoszone drogą płciową na tych, którzy odbywali stosunki miłosne w czasie postów. Xochiquetzal patronowała brzemienności, porodom i innym aspektom żeńskiej płodności i kreatywności. Była patronką rzemiosł wykonywanych przez kobiety, ale czcili ją również wykwalifikowani rzemieślnicy, którzy służyli u bogaczy.
Inne postacie i zagadnienia
Aztlan - miejsce czapli - legendarna siedziba Azteków.
Bakab - boski zbawiciel.
Cegua - w tradycji azteckiej stwór demoniczny - piękna kobieta, która zwodzi nocami mężczyzn, a następnie czyni z nich głupców.
Cicimitl - kobiety z drugiego nieba.
Cihuateteo - w mitologii azteckiej złośliwe demony, niebezpieczne dla dzieci, szczególnie podczas feralnych pierwszych dni roku. Stawały się nimi kobiety zmarłe w połogu. Straszą na skrzyżowaniu dróg.
Cipactli - potwór wodny stworzony przez Quetzalcoatla i Huitzilopochtli, uczynili z niego ziemię.
Culhuacan, Colhuacan - państewko, w którym zatrzymali się Aztekowie, w czasie wędrówki do Aztlan.
Cuauhtlocelotl - czyli "Orzeł-Jaguar". Tytuł jednego z dowódców azteckich.
Czimalman - matka Ketsalkoatla.
Kajolszauki - siostra Uitsilopocztli, zabita na jego rozkaz, za chęć zamordowania ich matki.
Kinametsin - giganci, mityczni mieszkańcy, którzy zginęli wskutek potopu.
Koatepek - miejsce mitycznego poczęcia przez boginię Koatlikue, głównego bóstwa Azteków, boga Uitsilopocztli.
Mictlan - aztecki świat pośmiertny. Mictlan był miejscem przerażającym, ale nie wyłącznie miejscem kaĄni, ponieważ musieli przez nie przejść zarówno grzesznicy, jak i ludzie cnotliwi (o ile nie zmarli śmiercią gwałtowną, w którym to przypadku dostawali się bezpośrednio do jednej ze stref niebiańskich). Dusze zmarłych na drodze do Mictlan, gdzie nad zmarłymi władzę sprawował bóg Mictlantecuhtli i jego małżonka Mictecacihuatl, napotykały na rozmaite niebezpieczeństwa, na przykład w postaci ostrych noży lub wirów wodnych. Bóg Quetzalcoatl podobno udał się do krainy zmarłych, aby ukraść kości, z których stworzył nowe plemię ludzi. Na skutek pościgu podjętego przez Mictlantecuhtli, Quetzalcoatl upuścił kilka kości i niektóre z nich połamały się. Dlatego nowe plemię ludzi składało się z osobników różnego wzrostu.
Miktekasiuatl - pani podziemnego świata zmarłych.
Miktlan - miejsce dokąd udawały się dusze ludzi zmarłych śmiercią naturalną.
Mojokojami - jeden z tytułów boga dwoistości.
Montezuma, Moctezuma, Motecuhzoma - imię dwóch władców azteckich.
Omejokan - siedziba boskiej dwoistej pary, w trzynastym niebie.
Oszomoko - pierwszy mężczyzna.
Pięć Słońc - w mitologii azteckiej była to nazwa nadawana pięciu epokom świata. Na początku pierwotna istota Ometecuhtli zrodziła czterech bogów stworzycieli: Tezcatlipokę, bóstwo nadrzędne, Xipe Toteca, Huitzilopochtlego i Quetzalcoatla. Do nich dołączył bóg deszczu Tlaloc wraz z małżonką, boginią Chalchiuhtlicue. Wszystkie te bóstwa uczestniczyły w wielkich kosmicznych zmaganiach polegających na kolejnym tworzeniu i niszczeniu pięciu "Słońc" lub epok świata. Tezcatlipoca rządził pierwszym Słońcem, które trwało przez 676 lat. Quetzalcoatl obalił Tezcatlipokę i świat został pożarty przez jaguary. Powstało drugie Słońce, rządzone przez Quetzalcoatla, który z kolei został wyrzucony przez Tezcatlipokę i zmieciony potężnym huraganem. Trzecim Słońcem rządził Tlaloc, co zakończyło się, kiedy Quetzalcoatl sprawił, że ziemia została strawiona przez deszcz ognia. Czwartemu Słońcu przewodziła Chalchiuhtlicue. Ta era skończyła się, kiedy świat został zniszczony przez potop. Obecna era zaczęła się, kiedy bóg Nanahuatzin wskoczył do ognia w świętym mieście Teotihuacan i przeobraził się we wschodzące słońce. Słońce to jednak było nieruchome, dopóki inne bóstwa nie złożyły ofiar z własnej krwi, co leżało u podłoża azteckiej wiary w to że ofiary z ludzi przedłużają istnienie świata. Jednakże takie działania mogły tylko opóĄnić nieunikniony koniec tego Słońca, kiedy to trzęsienia ziemi zniszczą świat.
Sipaktli - kajman, mityczny potwór wodny.
Sipaktonal - pierwsza kobieta.
Siuateteo - złośliwe demony, którymi stawały się kobiety zmarłe w połogu.
Tenochtitlan - stolica państwa Azteków. Na jej gruzach zostało wzniesione dzisiejsze miasto Meksyk.
Teomama - kapłani, przewodnicy Azteków w ich wędrówce do Aztlan. Nazwa była rozmaicie przekładana przez kronikarzy hiszpańskich: "Nosiciele Boga", "Niewolnicy Boga", "Ci, Którzy Strzegą Boga".
Tonalpohualli - święty kalendarz Azteków. Składał się on z 260 dni podzielonych na 20 trzynastodniowych tygodni, a każdy dzień i tydzień miał swoje bóstwo przewodnie. Kalendarz ten, wykorzystywany do ceremonii religijnych, współistniał z regularnym, cyklicznym kalendarzem słonecznym, obejmującym pięćdziesiąt dwa lata. Pod koniec każdego takiego okresu wielki obrzęd zwany "Nowy Ogień" zaznaczał ponowne rozpoczęcie cyklu i symboliczne odrodzenie świata. Będący odmianą tego kalendarza kalendarz Majów nosił nazwę Tzolkin. Zawierał takie lata jak: Acatl- "Trzcina", Calli- "Dom", Tecpactl- "Krzemień", Tochtli- "Królik". I takie dni jak: Atl- "Woda", Coatl- "Wąż", Cuauhtli- "Orzeł", Ocelotl- "Jaguar"
Wicnauna - 400 braci boga Wicilopocztli.
Mitologia Inków
Apo - bóg góry.
Apocatequil, Apotequil - bóg błyskawicy, najwyższy kapłan księżyca.
Apu Illapu, Iiyapa - bóg deszczu i piorunów, do niego najczęściej wznosili modły przeciętni ludzie, ponieważ deszcz odgrywał w ich życiu znaczącą rolę. Świątynie Apu Illapu budowano zazwyczaj na wzniesieniach. Kiedy ludzie potrzebowali deszczu, wspinali się na samą górę, do świątyni i w niej składali ofiarę (najczęściej z niewolników i jeńców wojennych). Często były to ofiary z ludzi. Według wierzenia Apu nie można zobaczyć, ale można ujrzeć jego cień- gromadę gwiazd, którą my nazywamy Drogą Mleczną. Inkowie wierzyli, że Apu czerpie wodę z Drogi Mlecznej.
Apu Punchau - "Głowa dnia", bóg słońca.
Apus - górskie bóstwa.
Ataguchu - bóg, brał udział w stworzeniu.
Catequil - bóg grzmotu i błyskawicy.
Cavillaca - dziewicza bogini, zjadła owoc ze spermą boga księżyca Coniraya i urodziła syna.
Chasca - bogini świtu i brzasku, obrończyni dziewic i młodych dziewczyn, służąca Słońca, personifikacja Wenus.
Chasca Coyllur - bóg kwiatów i obrońca dziewic.
Cocomama, Cocamama - bogini zdrowia i szczęścia.
Coniraya - bóg księżyca, miał syna z Cavillaccą.
Copacati - bogini jeziora.
Cuichu - bóg tęczy, jeden z członków orszaku Inti (Słońca) i Mama-Kilya (Księżyca).
Inti - "Mój Ojciec". bóg słońca i pan życia. Uważano go za ojca inkaskich władców. Bóg wzbudzał grozę, a zaćmienia Słońca uznawane były za przejawy jego gniewu, komety za śmiertelne groĄby boga Inti. Był centralną postacią wielu ważnych oficjalnych obrzędów oraz głównego święta na jego cześć, Inti Raymi, które obchodzono corocznie w dniu czerwcowego przesilenia letniego. Ośrodkiem kultu Inti była potężna świątynia Qoricancha, czyli Świątynia Słońca w Cuzco. Jego wizerunek to twarz ludzka na złotym dysku okolonym promieniami słońca.
Mama-Kilya - bogini (matka) księżyca, siostra i małżonka Intiego. Inkowie wierzyli, że Mama Księżyc, płacząc, roni srebrne łzy. Czczona była jako matka ludu Inków i jako bóstwo, którego przybycie i odejście zaznacza upływ czasu. Wierzono, że w trakcie zaćmienia księżyca Mama-Kilya jest atakowana przez lwa górskiego lub gigantycznego węża, które to stwory ludzie mogą odpędzić, jeśli wywołają odpowiednio dużą wrzawę.
Manko Kapak, Manco Capac - mityczny przodek władców Inków. Manco Capac był jednym z sześciorga rodzeństwa- trzech braci i trzech sióstr- którzy przyszli na świat z jaskini w Pacariqtambo. Po odbyciu dość długiej podróży wraz z Mama Oqlyo, swoją żoną i siostrą, Manco Capac przybył w pewne miejsce i wbił tam w ziemię swoją laskę. Założyli w tym miejscu osadę, która stała się Cuzco, stolicą państwa Inków, a ich potomkowie stali się rodem królewskim Inków. PóĄniej Manco Capac przemienił się w kamień. Jeden z najbardziej czczonych skarbów Inków.
Oriana, Orejona - kobieta przybyła z gwiazd na "złotym statku" według legendy Inków z Tiahuanaco. Była przywódczynią tego statku. To ona dała początek rodzajowi ludzkiemu; powróciła do gwiazd. U nóg i rąk miała tylko po cztery palce, połączone błoną.
Pacariqtambo - "Miejsce Pochodzenia". Było to miejsce, w którym podobno, przodkowie Inków wyłonili się z ziemi. Z trzech jaskiń w Pacariqtambo, niedaleko starej inkaskiej stolicy Cuzco w Peru, wyszło trzech braci i trzy siostry. Jeden z braci imieniem Manco Capac, był mitycznym założycielem Cuzco i inkaskiej dynastii cesarskiej.
Paczakamak - bóstwo utożsamiane często z Virakoczą.
Virakocza, Uiracocha - stwórca i dusza świata, nauczyciel ludzi. Stworzył świat, zesłał potop, następnie stworzył Słońce i Księżyc oraz nową rasę ludzką (z gliny) i zwierzęta. Po dokonaniu dzieła pożegnał się z ludĄmi i udał się na zachód. Do imienia Virakocza dodano póĄniej jeszcze dwa: Kon i Tiki.
Acoluahuacatl - bóg umarłych.
Camaxtli - bóg nocy i myślistwa czczony głównie w Tlaxcali.
Centzon Huitznahua - czterystu z południa, gwiazdy południa, bracia Huitzilopochtli.
Centzon Mimixcoa - czyli "Czterystu z Północy". Czterysta wężów chmur. Gwiazdy północy.
Centzon Totochtin - czyli "Czterysta Królików", synowie Mayauel. Była to grupa pomniejszych azteckich bogów kojarzonych z oszałamiającym napojem zwanym pulque lub octli, wytwarzanym z rośliny maguey i powszechnie używanym podczas publicznych rytuałów i uroczystości. Do Centzon Totochtin należy między innymi Tepoxtecalt, bóg pijaństwa. Królik znany jest ze swej płodności i rzekomej psotliwości i prawdopodobnie to wyjaśnia kojarzenie go z pulque. Trunek ten łączono też z płodnością- czasami przedstawiano, jak tryska z piersi bogini matki.
Cinteotl, Centeotl - "Pan Kolby Kukurydzy". W mitologii Azteków bóg kukurydzy. Męskim odpowiednikiem bogini Chicomecoatl. Centeotl, kojarzony był w szczególności z kukurydzą, podczas gdy Chicomecoatl reprezentowała ogólnie pożywienie, w tym kukurydzę. Oba bóstwa były ściśle związane z boginią wody Chalchiuhtlicue, żoną boga deszczu i płodności Tlaloca. Łączono je również z Xilonen, boginią młodych pędów zboża.
Eekatl - bóg wiatru.
Ek Chuak - "Czarny Pan".
Huehneteotl, Huehueteotl - "Stary Bóg". Aztecki bóg ognia i domowego ogniska, syn bogini Mayahual. Prawdopodobnie początkowo był bóstwem Olmeków (1500-400 p.n.e.). Huehueteotl był czczony przez Azteków jako najstarszy bóg i pierwszy towarzysz rodzaju ludzkiego. Wydaje się, że stał ponad wszystkimi lokalnymi bóstwami. Już od 500 roku p.n.e. był przedstawiany jako zgarbiony starzec, z kilkoma zębami lub całkowicie bezzębny z piecykiem na głowie. W czasie święta na jego część, ofiarowywano mu jęńców, których kapłani najpierw wiązali sznurami. Zarzuciwszy ich sobie na plecy tańczyli wokół ogniska, po czym wrzucali ich w płomienie i nie czekając na ich śmierć, wyciągali hakami z ognia i wydzierali poparzonym lecz żywym serca.
Huitzilopochtli - "Koliber Południa". Błękitny Tezcatlipoka. W religii Azteków był to bóg wojny, opiekun narodu i państwa. Syn Coatlicue, jednej z czterech bogiń-matek. Miała ona począć Huitzilopochtli na Coatepec, gdzie została zapłodniona magiczną kulą puchu, która zstąpiła z nieba. Jej wcześniejsze potomstwo, boginię Coyolxauhqui oraz jej czterystu braci, Centzon Huitznahaua, brzemienność matki rozwścieczyła do tego stopnia, że zabili ją, odcinając jej głowę i ręce. Jednakże w chwili jej śmierci wydała na świat w pełni ukształtowanego Huitzilopochtli, który natychmiast zabił siostrę, a następnie jej poćwiartowane ciało rzucił pod Coatepec, po czym ruszył rozgromić swych licznych braci. Podczas różnych świąt składano mu ofiary z ludzi. Był wyłącznie azteckim bogiem i prawdopodobnie na początku był legendarnym bohaterem, póĄniej deifikowanym. Jest on panem Piątego Słońca, aktualnie trwającej epoki, która ma zakończyć się w 2012 roku n.e. Ustanawia on zakazy.
Jakatekutli - - bóg handlu i kupców.
Kamasztli - bóg myślistwa.
Ketsalkoatl, Quetzalcoatl - "wąż okryty piórami", "uskrzydlony wąż", "drogocenny wąż", "drogocenny bliĄniak", "pierzasty wąż". U Majów Ku-kul-kan. Bóg Słońca, Wiatru i Wiedzy, symbol dobra. Współtwórca świata, cywilizator Totleków, tytuł dwóch najwyższych kapłanów azteckich. Stworzył pierwszych ludzi i ofiarował im kukurydze. W nowszej legendzie wielki bóg (o białej skórze i jasnych oczach) wcielił się w mądrego władcę: nauczył swój lud rzemiosł, rolnictwa, budowy świątyń. Pod koniec panowania udał się na wschód do kraju Majów, aby tan pomagać ludziom. W innej wersji udał się na wschód, wszedł do łodzi i popłynął, a następnie wzniósł się ku przestworzom. Obiecał, że powróci. Pomni słów swego boga-dobroczyńcy Aztekowie powitali Hernana Cortesa jako powracającego z niebios Quetzalcoatla. Tradycje tubycze głoszą, iż był synem bogini Chimalmy albo bogiem siedzącym na Gwieżdzie Zarannej. Jeszcze inne wersje twierdzą iż gdzieś w trzynastym niebie żył bóg Tonacatecutli z żoną Tonacacihuatl. Mieli oni czterech synów: Tlatlauhqui Tezcatlipocę, Yayauhqui Tezcatlipocę, Huitzilopochtli'ego i Quetzalcoatla. Quetzalcoatl wiódł spór z Tezcatlipocą ("Dymnym Zwierciadłem"). Była to walka dobra ze złem. Quetzalcoatla - stwórcę i zarazem stworzenie - czczono potem najbardziej w Tuli, gdzie ponoć władał. Wprowadził był tam kult krzyża (symbole życia, energii i wytwarzania pokarmów), miłował pokój, czystość obyczajów i bezkrwawe ofiary. Miał białą skórę i nosił brodę. Odszedł wyparty przez Tezcatlipocę, lecz obiecał, że wróci.
Makuilszoczitl - bóg miłości, śpiewu, muzyki, tańca i młodej odrastającej roślinności.
Miszkoatl - bóg wojny i myślistwa.
Nanawacin - imię boga, który rzucił się do ognia i stał się Słońcem.
Ometekutli - najwyższy bóg nieba, bóg dwoisty "matka i ojciec bogów i ludzi", dawca życia.
Ometeotl - "Dwu-Bóg". W azteckim micie o stworzeniu było to bóstwo, które pojawiło się jako pierwsze. Ometeotl był bóstwem, które stworzyło samo siebie, istotę płci zarówno męskiej jak i żeńskiej. Jego męskim przejawem był Ometecuhtli, a żeńskim Ometecihuatl. Ta pierwotna para małżeńska rządziła najwyższym poziomem nieba, Omeyocan ("Miejsce Dualizmu") i odbywała stosunki miłosne, których owocem były cztery wielkie bóstwa: Huitzilopochtli, Quetzalcoatl, Tezcatlipoca, Xipe Totec. Do nich dołączył Tlaloc i jego małżonka Chalchiuhtlicue. Wierzono również, że Ometecuhtli i Ometecihuatl zsyłali na ziemię dusze nie narodzonych dzieci.
Senteotl - bóg kukurydzy.
Sziotekotli - bóg ludu Otomi.
Szipe Totek - bóg roślinności i płodności.
Szocziteotl - bóg dziewiątego nieba.
Szolotl - bóg podziemnego świata zmarłych o psiej głowie.
Tepejolotl - bóg wyobrażany w postaci jaguara, mieszkający w jaskini, we wnętrzu Ziemi.
Tesistekatl - bóg, który rzucił się do ognia i przemienił w Księżyc.
Texcatlipoca, Tezcatlipoca - "Dymiące Zwierciadło", "Pan Dymiącego Lustra"; jeden z najważniejszych bogów azteckiego panteonu wchodzący w skład świętej trójcy. Współtwórca i niszczyciel kolejno stwarzanych światów. Miał dużo przydomków. Bóg Wielkiej NiedĄwiedzicy i nocnego nieba. Wielki czarodziej. Potrafi przemieniać się w różne postaci i widzi wszechrzeczy w obsydianowej kuli. Największy bóg panteonu Ameryki Środkowej. Każde inne bóstwo stwórcze było postrzegane jako aspekt Tezcatlipoki. Według azteckiego mitu o stworzeniu świata Ometecuhtli i Ometecihuatl i odbywała stosunki miłosne, których owocem były cztery wielkie bóstwa: Huitzilopochtli, Quetzalcoatl, Tezcatlipoca, Xipe Totec, nazwane czterema Tezcatlipocami. Xipe Totec ("Czerwony Tezcatlipoca) rządził pierwszym Słońcem. Do nich dołączył Tlaloc i jego małżonka Chalchiuhtlicue. Kult Tezcatlipoki dotarł do środkowego Meksyku około roku 1000 n.e. wraz z Toltekami i od czasów Azteków (około 1325 roku n.e.) bóg ten zgromadził największą liczbę aspektów i tytułów spośród wszystkich bóstw. Niektóre z tych tytułów to: Yoalli Ehecatl ( czyli "Nocny Wiatr"), Yaotl (czyli "Wojownik"), Titlacuan (czyli "Ten, Którego Jesteśmy Niewolnikami"), Moyocoyatzin (czyli "Pan, Władca Samowolny","Ten, Który się Stworzył Sam"), Yaotzin (czyli "Wróg"), Nezahualpilli (czyli "Książę Poszczący").Tezcatlipoca był kojarzony z ciemnością, wojną i śmiercią i podobno stawiał czoło wojownikom w nocy na rozstajach dróg. Aztekowi czcili go jako bóstwo opiekuńcze czarowników i władzy królewskiej. Uważano, że jest on wszechobecnym, ale niewidzialnym bogiem cieni, posiadaczem magicznego lustra, umożliwiającego mu przepowiadanie przyszłości i zaglądanie w ludzkie serca. Sprowadzał odwagę, bogactwo i pomyślność, ale także śmierć i nieszczęście. Odzwierciedleniem najwyższej pozycji Tezcatlipoca było utożsamianie go z jaguarem, czczonym jako król dzikich zwierząt i pan nocy. Prawdopodobnie najważniejszym z wszystkich jego przejawów w postaci jaguara był boski jaguar zwany Tepeyollotli ("Serce Góry").
Tlalok, Tlaloc - "Ten, Który Powoduje Wyrastanie".Bóg deszczu i piorunów. Jedno z najważniejszych i najstarszych bóstw Ameryki.
Tonatiu, Tonatiuh - czyli "Ten, Który Czyni Dzień". Bóg Słońca.
Ueueteotl - stary bóg - bóg ognia.
Uitsilopocztli - bóg wojny i słońca w zenicie, aztecki bóg narodowy, związany z południem.
Xipe Totec - "Pan Odarty ze Skóry". Aztecki bóg patronujący roślinom i płodności wiosennej. W trakcie jego święta składane mu ofiary były odzierane ze skóry, którą wkładali na siebie jego wyznawcy. Skóra ulegała rozkładowi i opadała odsłaniając żywego człowieka. W azteckim micie o stworzeniu świata Xipe Totec był również utożsamiany z tym aspektem boga Tezcatlipoki, który rządził pierwszym z pięciu "Słońc", czyli ziemskich epok, rozpoczynających kosmiczną sekwencję, w której po zniszczeniu każdego świata następowało jego odtworzenie.
Xochipilli - aztecki bóg płodności, karał grzesznych zsyłając im choroby organów rodnych. Patrz: Xochiquetzal.
Boginie
Atlatonan - bogini trędowatych i zakaĄnie chorych.
Chalchiuceitl - bogini wód.
Chalchiuhtlicue - "Ta w Jadeitowej Spódnicy". Aztecka bogini rzek i jezior. Była małżonką Tlaloca, boga deszczu, i uważano ją za siostrę jego orszaku Tlaloque. Powiadano, że ma władzę zaklinania huraganów i trąb powietrznych, a także powoduje powodzie. Niektóre wizerunki ukazują ją jako boginię połogu, co wynika z jej powiązania z wodami płodowymi. W micie o pięciu "słońcach", czyli epokach, Chalchiuhtlicue rządzi czwartą epoką. Osiągnęła ona swój kres, kiedy świat został pochłonięty przez katastrofalną powódĄ. Wiązano ją też z boginią Xochiquetzal, aztecką boginią kwiatów i rzemiosła.
Chalmecacihuatl - bogini zmarłych, siostra boga kupców.
Chicomecoatl - bogini pożywienia, zwłaszcza kukurydzy. Była żeńskim odpowiednikiem Centeotla.
Coatlicue - mit. Azteków i Majów; "Ta w Spódnicy z Węży". Aztecka bogini ziemi, matka boga Huitzilopochtli. Miała ona począć Huitzilopochtli na Coatepec ("Wężowym Wzgórzu" w pobliżu Tula w Meksyku), gdzie została zapłodniona magiczną kulą puchu, która zstąpiła z nieba. Jej wcześniejsze potomstwo, boginię Coyolxauhqui ("Złote Dzwoneczki") oraz jej czterystu braci, Centzon Huitznahaua ("Czterystu z Południa"), brzemienność matki rozwścieczyła do tego stopnia, że zabili ją, odcinając jej głowę i ręce. Jednakże w chwili jej śmierci wydała na świat w pełni ukształtowanego Huitzilopochtli, który natychmiast zabił siostrę, a następnie jej poćwiartowane ciało rzucił pod Coatepec, po czym ruszył rozgromić swych licznych braci. Bogini o dwóch aspektach- życia i śmierci. Ziemia jako dawczyni życia i Ziemia pożerająca istoty w niej pogrzebane. Była przedstawiana też jako Cihuacoatl ("Kobieta Wąż") i Tlazolteotl ("Zjadająca Grzechy). Dla niej oraz dla Xipe Toteca i Tezcatlipoca wyrywano serca z jenieckich piersi otwieranych ostrzami z obsydianu.
Coyolxauhqui - siostra Huitzilopochtli, zabita na jego rozkaz za chęć zamordowania ich matki Coatlicue.
Czalcziutlikue, Chalchiutlicue - mit. Azteków i Majów; bogini wody i patronka chrztu który nazywał się oc ceppa yoli.
Koatlikue - bogini Ziemi w dwóch aspektach - życia i śmierci. Była matką Uitsilopocztli, Ksieżyca i gwiazd.
Mayahual - bogini; w czasie święta wypijano ogromną ilość alkoholu.
Omesiuatl, Omecihuatl, Tonacaciuatl - czyli "Pani Dwoistości". Bogini dwoista, żona Ometekutli.
Szilonen - bogini młodej kukurydzy.
Szocziketsal - bogini kwiatów, miłości i sztuk zdobniczych.
Tlaelcuani - bogini przebaczenia i odpuszczania grzechów.
Tlazolteotl - "Zjadająca Grzechy". Bogini-matka, jako bogini miłości pożerała ludzie grzechy. Uważano, że to ona zsyła takie choroby jak np. padaczkę. Uważano ją za jeden z aspektów Coatlicue.
Xilonen - bogini kukurydzy. Xilonen była opiekunką młodych kolb kukurydzy i była kojarzona z bóstwami kukurydzy Centeotl i Chicomecoatl.
Xochiquetzal i Xochipilli - "Kwiatowy Ptak Quetzal" i "Książę Kwiatów". Żeńskie i męskie bóstwa kwiatów z mitologii Azteków. Xochipilli był bogiem lata. Patronował również tańcom i igrzyskom, biesiadom i malarstwu. Miał jednak także bardzo złowieszcze oblicze jako bóg, który zsyłał czyraki, hemoroidy i choroby przenoszone drogą płciową na tych, którzy odbywali stosunki miłosne w czasie postów. Xochiquetzal patronowała brzemienności, porodom i innym aspektom żeńskiej płodności i kreatywności. Była patronką rzemiosł wykonywanych przez kobiety, ale czcili ją również wykwalifikowani rzemieślnicy, którzy służyli u bogaczy.
Inne postacie i zagadnienia
Aztlan - miejsce czapli - legendarna siedziba Azteków.
Bakab - boski zbawiciel.
Cegua - w tradycji azteckiej stwór demoniczny - piękna kobieta, która zwodzi nocami mężczyzn, a następnie czyni z nich głupców.
Cicimitl - kobiety z drugiego nieba.
Cihuateteo - w mitologii azteckiej złośliwe demony, niebezpieczne dla dzieci, szczególnie podczas feralnych pierwszych dni roku. Stawały się nimi kobiety zmarłe w połogu. Straszą na skrzyżowaniu dróg.
Cipactli - potwór wodny stworzony przez Quetzalcoatla i Huitzilopochtli, uczynili z niego ziemię.
Culhuacan, Colhuacan - państewko, w którym zatrzymali się Aztekowie, w czasie wędrówki do Aztlan.
Cuauhtlocelotl - czyli "Orzeł-Jaguar". Tytuł jednego z dowódców azteckich.
Czimalman - matka Ketsalkoatla.
Kajolszauki - siostra Uitsilopocztli, zabita na jego rozkaz, za chęć zamordowania ich matki.
Kinametsin - giganci, mityczni mieszkańcy, którzy zginęli wskutek potopu.
Koatepek - miejsce mitycznego poczęcia przez boginię Koatlikue, głównego bóstwa Azteków, boga Uitsilopocztli.
Mictlan - aztecki świat pośmiertny. Mictlan był miejscem przerażającym, ale nie wyłącznie miejscem kaĄni, ponieważ musieli przez nie przejść zarówno grzesznicy, jak i ludzie cnotliwi (o ile nie zmarli śmiercią gwałtowną, w którym to przypadku dostawali się bezpośrednio do jednej ze stref niebiańskich). Dusze zmarłych na drodze do Mictlan, gdzie nad zmarłymi władzę sprawował bóg Mictlantecuhtli i jego małżonka Mictecacihuatl, napotykały na rozmaite niebezpieczeństwa, na przykład w postaci ostrych noży lub wirów wodnych. Bóg Quetzalcoatl podobno udał się do krainy zmarłych, aby ukraść kości, z których stworzył nowe plemię ludzi. Na skutek pościgu podjętego przez Mictlantecuhtli, Quetzalcoatl upuścił kilka kości i niektóre z nich połamały się. Dlatego nowe plemię ludzi składało się z osobników różnego wzrostu.
Miktekasiuatl - pani podziemnego świata zmarłych.
Miktlan - miejsce dokąd udawały się dusze ludzi zmarłych śmiercią naturalną.
Mojokojami - jeden z tytułów boga dwoistości.
Montezuma, Moctezuma, Motecuhzoma - imię dwóch władców azteckich.
Omejokan - siedziba boskiej dwoistej pary, w trzynastym niebie.
Oszomoko - pierwszy mężczyzna.
Pięć Słońc - w mitologii azteckiej była to nazwa nadawana pięciu epokom świata. Na początku pierwotna istota Ometecuhtli zrodziła czterech bogów stworzycieli: Tezcatlipokę, bóstwo nadrzędne, Xipe Toteca, Huitzilopochtlego i Quetzalcoatla. Do nich dołączył bóg deszczu Tlaloc wraz z małżonką, boginią Chalchiuhtlicue. Wszystkie te bóstwa uczestniczyły w wielkich kosmicznych zmaganiach polegających na kolejnym tworzeniu i niszczeniu pięciu "Słońc" lub epok świata. Tezcatlipoca rządził pierwszym Słońcem, które trwało przez 676 lat. Quetzalcoatl obalił Tezcatlipokę i świat został pożarty przez jaguary. Powstało drugie Słońce, rządzone przez Quetzalcoatla, który z kolei został wyrzucony przez Tezcatlipokę i zmieciony potężnym huraganem. Trzecim Słońcem rządził Tlaloc, co zakończyło się, kiedy Quetzalcoatl sprawił, że ziemia została strawiona przez deszcz ognia. Czwartemu Słońcu przewodziła Chalchiuhtlicue. Ta era skończyła się, kiedy świat został zniszczony przez potop. Obecna era zaczęła się, kiedy bóg Nanahuatzin wskoczył do ognia w świętym mieście Teotihuacan i przeobraził się we wschodzące słońce. Słońce to jednak było nieruchome, dopóki inne bóstwa nie złożyły ofiar z własnej krwi, co leżało u podłoża azteckiej wiary w to że ofiary z ludzi przedłużają istnienie świata. Jednakże takie działania mogły tylko opóĄnić nieunikniony koniec tego Słońca, kiedy to trzęsienia ziemi zniszczą świat.
Sipaktli - kajman, mityczny potwór wodny.
Sipaktonal - pierwsza kobieta.
Siuateteo - złośliwe demony, którymi stawały się kobiety zmarłe w połogu.
Tenochtitlan - stolica państwa Azteków. Na jej gruzach zostało wzniesione dzisiejsze miasto Meksyk.
Teomama - kapłani, przewodnicy Azteków w ich wędrówce do Aztlan. Nazwa była rozmaicie przekładana przez kronikarzy hiszpańskich: "Nosiciele Boga", "Niewolnicy Boga", "Ci, Którzy Strzegą Boga".
Tonalpohualli - święty kalendarz Azteków. Składał się on z 260 dni podzielonych na 20 trzynastodniowych tygodni, a każdy dzień i tydzień miał swoje bóstwo przewodnie. Kalendarz ten, wykorzystywany do ceremonii religijnych, współistniał z regularnym, cyklicznym kalendarzem słonecznym, obejmującym pięćdziesiąt dwa lata. Pod koniec każdego takiego okresu wielki obrzęd zwany "Nowy Ogień" zaznaczał ponowne rozpoczęcie cyklu i symboliczne odrodzenie świata. Będący odmianą tego kalendarza kalendarz Majów nosił nazwę Tzolkin. Zawierał takie lata jak: Acatl- "Trzcina", Calli- "Dom", Tecpactl- "Krzemień", Tochtli- "Królik". I takie dni jak: Atl- "Woda", Coatl- "Wąż", Cuauhtli- "Orzeł", Ocelotl- "Jaguar"
Wicnauna - 400 braci boga Wicilopocztli.
Mitologia Inków
Apo - bóg góry.
Apocatequil, Apotequil - bóg błyskawicy, najwyższy kapłan księżyca.
Apu Illapu, Iiyapa - bóg deszczu i piorunów, do niego najczęściej wznosili modły przeciętni ludzie, ponieważ deszcz odgrywał w ich życiu znaczącą rolę. Świątynie Apu Illapu budowano zazwyczaj na wzniesieniach. Kiedy ludzie potrzebowali deszczu, wspinali się na samą górę, do świątyni i w niej składali ofiarę (najczęściej z niewolników i jeńców wojennych). Często były to ofiary z ludzi. Według wierzenia Apu nie można zobaczyć, ale można ujrzeć jego cień- gromadę gwiazd, którą my nazywamy Drogą Mleczną. Inkowie wierzyli, że Apu czerpie wodę z Drogi Mlecznej.
Apu Punchau - "Głowa dnia", bóg słońca.
Apus - górskie bóstwa.
Ataguchu - bóg, brał udział w stworzeniu.
Catequil - bóg grzmotu i błyskawicy.
Cavillaca - dziewicza bogini, zjadła owoc ze spermą boga księżyca Coniraya i urodziła syna.
Chasca - bogini świtu i brzasku, obrończyni dziewic i młodych dziewczyn, służąca Słońca, personifikacja Wenus.
Chasca Coyllur - bóg kwiatów i obrońca dziewic.
Cocomama, Cocamama - bogini zdrowia i szczęścia.
Coniraya - bóg księżyca, miał syna z Cavillaccą.
Copacati - bogini jeziora.
Cuichu - bóg tęczy, jeden z członków orszaku Inti (Słońca) i Mama-Kilya (Księżyca).
Inti - "Mój Ojciec". bóg słońca i pan życia. Uważano go za ojca inkaskich władców. Bóg wzbudzał grozę, a zaćmienia Słońca uznawane były za przejawy jego gniewu, komety za śmiertelne groĄby boga Inti. Był centralną postacią wielu ważnych oficjalnych obrzędów oraz głównego święta na jego cześć, Inti Raymi, które obchodzono corocznie w dniu czerwcowego przesilenia letniego. Ośrodkiem kultu Inti była potężna świątynia Qoricancha, czyli Świątynia Słońca w Cuzco. Jego wizerunek to twarz ludzka na złotym dysku okolonym promieniami słońca.
Mama-Kilya - bogini (matka) księżyca, siostra i małżonka Intiego. Inkowie wierzyli, że Mama Księżyc, płacząc, roni srebrne łzy. Czczona była jako matka ludu Inków i jako bóstwo, którego przybycie i odejście zaznacza upływ czasu. Wierzono, że w trakcie zaćmienia księżyca Mama-Kilya jest atakowana przez lwa górskiego lub gigantycznego węża, które to stwory ludzie mogą odpędzić, jeśli wywołają odpowiednio dużą wrzawę.
Manko Kapak, Manco Capac - mityczny przodek władców Inków. Manco Capac był jednym z sześciorga rodzeństwa- trzech braci i trzech sióstr- którzy przyszli na świat z jaskini w Pacariqtambo. Po odbyciu dość długiej podróży wraz z Mama Oqlyo, swoją żoną i siostrą, Manco Capac przybył w pewne miejsce i wbił tam w ziemię swoją laskę. Założyli w tym miejscu osadę, która stała się Cuzco, stolicą państwa Inków, a ich potomkowie stali się rodem królewskim Inków. PóĄniej Manco Capac przemienił się w kamień. Jeden z najbardziej czczonych skarbów Inków.
Oriana, Orejona - kobieta przybyła z gwiazd na "złotym statku" według legendy Inków z Tiahuanaco. Była przywódczynią tego statku. To ona dała początek rodzajowi ludzkiemu; powróciła do gwiazd. U nóg i rąk miała tylko po cztery palce, połączone błoną.
Pacariqtambo - "Miejsce Pochodzenia". Było to miejsce, w którym podobno, przodkowie Inków wyłonili się z ziemi. Z trzech jaskiń w Pacariqtambo, niedaleko starej inkaskiej stolicy Cuzco w Peru, wyszło trzech braci i trzy siostry. Jeden z braci imieniem Manco Capac, był mitycznym założycielem Cuzco i inkaskiej dynastii cesarskiej.
Paczakamak - bóstwo utożsamiane często z Virakoczą.
Virakocza, Uiracocha - stwórca i dusza świata, nauczyciel ludzi. Stworzył świat, zesłał potop, następnie stworzył Słońce i Księżyc oraz nową rasę ludzką (z gliny) i zwierzęta. Po dokonaniu dzieła pożegnał się z ludĄmi i udał się na zachód. Do imienia Virakocza dodano póĄniej jeszcze dwa: Kon i Tiki.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz